سینما دیاموند مشهد مجلل‌ترین در خاورمیانه بود

یکی از بهترین سینما‌های کشور اکنون به پنجاه‌وشش‌سالگی خودش رسیده است. روزگاری که سینما تنها تفریح مردم مشهد بود و سینما‌ها در خیابان ارگ می‌درخشیدند، یک سینمای تک‌افتاده در خیابان فوزیه (دانشگاه کنونی) افتتاح شد؛ سینمایی که درظاهر، شانس زیادی برای رقابت با دیگر سینما‌ها نداشت و بسیاری، شکستش را پیش‌بینی کرده بودند، اما امکانات خوب این سینما و نمایش فیلم‌های روز روی پرده بزرگ و باکیفیت، آن را نجات داد و حتی به قطب تماشای فیلم شهر تبدیل کرد.

امروز به‌مناسبت روزی که در سینما دیاموند (هویزه فعلی) به روی مردم گشوده شد، به‌سراغ آن رفته‌ایم تا از سرگذشتی که داشته است، بگوییم.

دیاموند افتتاح شد

گنجایش این سینما براساس نقشه ساختمانی، ۲ هزارو ۳۵۰ نفر ذکر شده است که از ظرفیت بزرگ‌ترین سینمای ایران با ظرفیت هزارو ۸۰۰ نفر بیشتر بوده است. اما در اجرا، در سالن پایین، هزارو ۲۰۰ صندلی و در بالکن آن نهصد صندلی قرار می‌گرفت که با دو سالن اختصاصی، ۲ هزارو ۲۰۰ نفر را درکنار هم جمع می‌کرد. 

مجهزترین سینمای خاورمیانه با این امکانات، در ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۴۷ خورشیدی افتتاح می‌شود. فیلم «جایزه بزرگ»، نخستین فیلم پخش‌شده در بزرگ‌ترین سینمای ایران در آن زمان بود و فیلم هفتادمیلی‌متری و صدای استریوفونیک شش‌باندی را روی پرده سینما‌های ایران کشاند.

سالن اکران سینمادیاموند بسیار بزرگ و خارج از استاندارد معمول بود که از شهر اشتوتگارت در آلمان خریداری شد. زیربنای ۶ هزارو ۴۰۰ متری این سینما شامل باشگاه (تالار پذیرایی) کافه‌تریا و تعدادی مغازه تجاری بود که در زمینی به وسعت ۲ هزارو ۲۰۰ متر بنا شده بود. دو لژ اختصاصی، از دیگر امکانات خاص سینما به‌حساب می‌آمد. 

روزنامه خراسان در آن زمان، درباره این سینما چنین توضیح داد: «سینما‌های کریستال و متروپل که همیشه پیش‌قدم در راه خدمت به فرهنگ و هنر بوده‌اند، طبق وعده‌ای که سال گذشته داده بودند، با علاقه و پشتکار شبانه‌روزی اقدام به ساختن مجلل‌ترین سینما به نام دیاموند نموده‌اند که در خاورمیانه بی‌نظیر است.

در طرح و ساختن این سینما، هدف اصلی از هر جهت، فراهم نمودن کلیه وسایل راحتی تماشاچی بوده است؛ ازقبیل تریا، تهویه مطبوع گرم و سرد، از نوع ارکاندیشن اصلی و نوع و فواصل صندلی‌ها و همچنین دستگاه‌های نمایش از نوع بویر آلمان، سازنده بهترین آپارات‌های دنیا که قادر به نمایش فیلم‌های هفتادمیلی‌متری با صدای استریوفونیک شش‌باندی، پانا ویژن، وایداسکرین و آپارات‌های ۳۵ میلی‌متری می‌باشد». جالب است بدانید حتی در سینما‌هایی که سال‌های بعد در مشهد ساخته شد، پرده‌ای به ابعاد سینمادیاموند نصب نشد.

پرده سینما، نقشه‌ها را عوض کرد

اگر بخواهیم به روز‌های نخست تأسیس سینمادیاموند سفر کنیم، باید به اواخر سال ۱۳۴۵ برویم؛ زمانی که چندین سینمای خوب دیگر مانند پلازا، سعدی، آسیا، فردوسی، ایران، متروپل، کریستال، رادیوسیتی و مولن‌روژ در این شهر فیلم نمایش می‌دادند. این سینما‌ها بیشتر در خیابان ارگ سابق بودند و مردم شهر برای دیدن فیلم باید به حوالی باغ ملی می‌رفتند. اما در این سال، شاید نوبت به خیابان دیگری رسیده بود که پاتوق سینمادوستان بشود.

در چهارمین روز اسفند ۱۳۴۵ خورشیدی، مشیرپور، کفیل اداره فرهنگ‌وهنر خراسان، پروانه مرحله اول بزرگ‌ترین سینمای ایران را صادر می‌کند. طبق این حکم به آقای ملکن سانتوریانس، فرزند آرمناک، اجازه داده می‌شود که حداکثر ظرف پنج ماه، یک دوره کامل از نقشه‌ها و طرح‌های اجرایی ساختمان سینمای مدنظرش را شامل جزئیات ساختمانی و فنی آن به اداره فرهنگ‌وهنر خراسان تسلیم کند.

مدتی بعد کار ساخت سینما آغاز می‌شود، ولی در جریان ساخت پرده عریض سینما که برای نخستین‌بار در ایران راه‌اندازی می‌شود، تغییراتی در محل استقرار آپاراتخانه داده شود. مهندس سانطوریان نامه‌ای با ۷۶ برگ پیوست نقشه‌های اجرایی برای اداره‌کل فرهنگ‌وهنر خراسان می‌فرستد و از نام دیاموند برای این سینما استفاده می‌کند.

او درباره این تغییر توضیح می‌دهد: «برای نصب آپارات‌های هفتاد میلی‌متری با صدای استریوفونیک شش‌باندی کمپانی بویر آلمان، مطالعه‌ای انجام شده است. به‌علت ارتفاع زیاد سالن و انحرافی که به همین علت آپارات خواهد داشت، تصویری که بر روی پرده خواهد افتاد، غیرطبیعی خواهد بود».

آنها برای رفع این مشکل، می‌خواهند به توصیه شرکت سازنده عمل کنند؛ اتاق آپارات در انتهای بالکن را به زیر بالکن بیاورند تا انعکاس نور به‌صورت مستقیم بر پرده بیفتد و تصویر بدون اعوجاج باشد. آنها دوباره هزینه می‌کنند تا نقشه‌هایی با این تغییر، تهیه کنند و مجوز تازه‌ای بگیرند.

رؤیای ساخت هتل دیاموند!

دو سرمایه‌گذار سینما که پیش از این، دو سینمای متروپل و کریستال را راه‌اندازی کرده‌اند، از مشکلات مالی برای اجرای آرزو‌های بزرگشان در امان نمی‌مانند تا در خرداد ۱۳۴۶ برای توسعه فعالیت‌هایشان، تقاضای وام کنند. از آرزو‌های آنها، ساخت یک هتل لوکس با سی اتاق درکنار سینمایشان است که برای آن ۴۰ میلیون ریال وام درخواست می‌کنند. این نامه ازآنجاکه فعالیت‌های این دو نفر را نیز شرح می‌دهد، درخورتوجه است.

در قسمتی از این درخواست، آمده است: «اینجانبان، مهندس ملکن سانطوریان و وارطان پطروسیان که سوابق بیست‌ساله‌ای در اداره امور سینما و نمایش فیلم‌های اخلاقی و آموزنده در شهرستان مشهد داریم و پیوسته کوشا بوده‌ایم از این راه خدماتی در جهت تأمین رفاه ساکنین این شهرستان و ایجاد تفریحات سالم برای آنها انجام دهیم، مبادرت به احداث یک دستگاه ساختمان سینمای مدرن درجه‌لوکس (که این شهرستان فاقد آن است) به نام سینمادیاموند نموده‌ایم که هم‌ردیف با بهترین سینما‌های پایتخت است».

قرارداد دیاموند با کمپانی‌های مهم دنیا

مهندس ملکن سانطوریان بعد‌ها و پس از افتتاح سینما دیاموند یادداشتی درباره آن می‌نویسد و ما را با ابعاد مختلف ماجرای امکانات و مراحل ساخت این سینما آشناتر می‌کند. او در این یادداشت می‌گوید: «در سال ۱۳۴۵ من به اتفاق پطروسیان، زمینی را در خیابان دانشگاه از آقای قریشی خریداری کرده و کار احداث یک سینمای مدرن با استفاده از بهترین مصالح و دقیق‌ترین نقشه‌های کارشناسی‌شده آغاز گردید.

در سال ۱۳۴۷ سینمادیاموند را در خیابان دانشگاه افتتاح کردیم. طرح و محاسبات این سینما، توسط مهندس ویکتور آبویانس (مهندس راه‌آهن مشهد) انجام و بودجه سنگین جهت احداث و افتتاح این پروژه که در آن زمان برای شهر مشهد توسط بخش خصوصی یک قدم قابل توجهی بود، از طریق دریافت وام‌های سنگین از بانک‌های ملی و صادرات انجام گرفت.

سرعت و دقت و پشتکار از ویژگی‌های این پروژه سنگین بود و تلاش ما برای تحقق یک کار بزرگ به ثمر نشست. نکته حائز اهمیت در مورد سینمادیاموند، بالای شهر قرار گرفتن آن نسبت‌به بقیه سینما‌ها بود که در آن زمان فقط در محدوده ارگ، بین چهارراه‌لشکر و ساختمان چهارطبقه، قرار داشتند؛ به همین جهت، همکاران موفقیت سینمادیاموند را غیرقابل امکان می‌پنداشتند، ولی به‌علت مجلل بودن سینما و شیوه اداره آن، از جمیع جهات باعث شد که اهالی مشهد استقبال فراوانی نشان دادند و تشویق شدیم برای جلب‌نظر علاقه‌مندان سینما، اقدام به نمایش فیلم‌های مطرح جهان نماییم».

این دو سرمایه‌گذار از همان ابتدای بهره‌برداری، امتیاز نمایش فیلم‌های کمپانی متروگلدوین مایر، برادران وارنر، آرتورانگ انگلستان و به‌دنبال آن، کمپانی کلمیا و یونایتد آرتیست را گرفتند و با نمایش فیلم‌های برتر جهان، نام خود را بر سر زبان‌ها انداختند. نمایش این فیلم‌ها روی پرده هفتادمیلی‌متری، یکی دیگر از جاذبه‌های سینمادیاموند بود که بسیاری از علاقه‌مندان سینما را که تا آن زمان، فیلم‌ها را به‌صورت ۳۵ میلی‌متری دیده بودند، دوباره به‌سمت این فضا کشاند تا فیلم‌های موردعلاقه‌شان را با کیفیت و ابعاد مناسب‌تر ببینند.

سینمایی گران، با امکانات خوب

نرخ بلیت سینماهویزه البته از بلیت‌های بیست ریالی دیگر سینما‌ها بیشتر بود و تماشاگران برای دیدن فیلم روی پرده این سینما، باید سی ریال پرداخت می‌کردند که بعد‌ها این نرخ به چهل ریال رسید و ثابت ماند؛ این افزایش قیمت بلیت، بی‌دردسر هم نبود و با مکاتبات فراوان میان این سینما و اداره فرهنگ‌وهنر رقم خورد.

این افزایش نرخ بلیت، دیگر سینما‌ها را هم وسوسه کرد تلاش کنند آنها هم نرخ نمایش فیلم‌هایشان را افزایش بدهند؛ البته هیچ‌کدام از سینما‌های مشهد، موفق به افزایش نرخ بلیت نشدند و پس از مکاتبات فراوان، افزایش نرخ بلیت برای سینما‌های مشهد در گرو تعمیر اساسی سینما‌ها قرار گرفت و با تشکیل کمیسیون بند ۵ مقرر شد سینما‌ها از کمیسیون ایمنی، گواهی دریافت کنند و این شدت عمل، موجب عقب‌نشینی سینماداران شد.

حضور در سینمادیاموند ثابت کرد همان‌طور که در آگهی افتتاحیه‌اش گفته بود، یک سینمای نمونه در سطح کشور باشد

البته تفاوت‌هایی نیز میان سینماهویزه و دیگر سینما‌ها بود که حسابی به چشم بیننده می‌آمد و از پرداختن بهای بیشتر برای بلیت، ناراحت نبودند؛ از نمونه این تفاوت‌ها می‌توان به صندلی‌های چوبی هشت قرانی دیگر سینماها، آپارات‌های قدیمی ایسکرا، نمایش فیلم‌ها به‌صورت ۳۵ میلی‌متری و نداشتن لژ اختصاصی اشاره کرد. 

وجود کافه‌تریا هم تا آن زمان در سینما‌ها مرسوم نبود، اما دیاموند در طبقه دوم خودش، یک فضای بزرگ برای کافه داشت. حضور در سینمادیاموند ثابت کرد همان‌طور که در آگهی افتتاحیه‌اش گفته بود، یک سینمای نمونه در سطح کشور باشد و پایه‌گذار حرکتی نو در زمینه ساخت سینما در مشهد.

جالب است بدانید که فیلم سه‌بعدی «حباب» برای اولین‌بار در ایران، در دیاموند نمایش داده شد که تماشاگران مشهدی باید با عینک مخصوص آن را تماشا می‌کردند و برایشان تازگی داشت.

دیاموند، هویزه شد

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سینمادیاموند مصادره و به بنیادمستضعفان سپرده شد و از سال ۱۳۵۹ خورشیدی با نام هویزه به کار خودش ادامه داد. مسئولیت این سینما تا سال ۶۸ با این بنیاد ماند و پس از آن نیز حوزه هنری، اداره سینماهویزه و قدس را بر عهده گرفت.

سینماهویزه که در جای خوبی از شهر قرار گرفته بود، چند سال بعد دچار تغییراتی شد و از دل آن، چند سالن نمایش بیرون آمد. بالکن سینما با ظرفیت ۵۱۷ نفر تبدیل به سالن نسترن شد و محل سابق کافه‌تریای آن نیز با ظرفیت ۱۴۸ صندلی، «یاسمن» نام گرفت.

این سینما در سوم آبان‌۱۳۷۴ فعالیت خود را ازسر گرفت تا با نمایش «روز شیطان» و «بادکنک سفید» به جمع سینما‌های مشهد بازگردد؛ البته همان‌طور که می‌دانید، کار این سینما همین جا پایان نگرفت و در اواخر سال ۱۳۸۹ و اوایل دهه ۹۰ ساختمانش دوباره نوسازی شد. این‌بار شانزده ماه طول کشید تا سینماهویزه کنونی از دل خاک بیرون بیاید. ۱۱ شهریور ۱۳۹۱ پردیس هویزه به روی علاقه‌مندان گشوده شد تا بازهم در کشور یکه‌تازی کند.

روزنامه اطلاعات در این روز نوشت: «پردیس سینمایی هویزه مشهد به‌عنوان بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین پردیس سینمایی کشور، با حضور سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی، افتتاح شد».

در پردیس سینمایی هویزه، پنج سالن نمایش با ظرفیت‌های مختلف با هزینه‌ای معادل ۷۰ میلیارد ریال ساخته شد و با داشتن امکانات خاص، همچنان در اوج خودش را نگاه داشت تا همچنان یکی از سینما‌های خوب کشور باشد.

* این گزارش شنبه ۲۲ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۲۱۴ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.